Eglwys Sant Mihangel ym mhentref Eglwys-fach yw’r eglwys blwyf fwyaf gogleddol yn Esgobaeth Tyddewi. Roedd eglwys ar y safle cyn yr adeilad presennol o’r enw Llanfihangel Capel Edwin sy’n dyddio o 1623 ac efallai bod eglwys leol yn yr ardal cyn hynny. Ystyr Llanfihangel Capel Edwin yw ‘Capel Edwin yn perthyn i Eglwys Sant Mihangel’. Yn ôl yr hanes, daeth y Brenin Edwin o Northumbria â byddin i lawr drwy ogledd Cymru gan groesi afon Dyfi ger Pennal. Enillodd frwydr yn Llandre a dychwelodd i’w wersyll yn Ynys Edwin ger moryd Dyfi lle mae fferm o’r un enw hyd heddiw. I ddiolch i’r Arglwydd am ei fuddugoliaeth dywedir iddo sefydlu capel o’r enw Capel Edwin a gâi ei ddefnyddio fel mynwent hefyd o bosibl.
Cafodd eglwys 1623 ei hadeiladu gan John Lloyd o Ynys-hir ond, yn anffodus, nid oes unrhyw luniadau ohoni nac unrhyw olion i’w gweld. Mae’n bosibl bod y gwrthglawdd isel yn rhan ddwyreiniol y fynwent yn dynodi lleoliad yr eglwys hon.

Ym 1833 cafodd eglwys Llanfihangel Capel Edwin ei dymchwel yn llwyr a’i hailadeiladu. Cysegrwyd yr eglwys sy’n sefyll yma heddiw i Sant Mihangel. Cafodd ei dylunio gan y pensaer George Clinton a’i chodi gan D. a W. Lewis am y swm o £500. Mae’r cynllun yn syml, yn y dull ‘blwch pregethu’ Gothig Tuduraidd. Ychwanegwyd y gangell ym 1914. Credir bod porth y fynwent yn perthyn i eglwys 1623 er iddo gael ei ailadeiladu’n sylweddol a’i helaethu ym 1833.

FFYNNON SANTES NON
Yn sgil gwaith ymchwil diweddar darganfuwyd safle’r hen ffynnon ger yr Ardd Goffa yn y fynwent. Mae’r ffynnon wedi’i hadfer erbyn hyn a chafodd ei bendithio gan Esgob Tyddewi yng Ngŵyl Lenyddol R S Thomas ym mis Medi 2017.
Santes Non oedd mam ein nawddsant Dewi Sant a dywedir bod gan y ffynnon hon rinweddau iachaol, yn arbennig at drin gwynegon.
Buchedd Dewi, vita a ysgrifennwyd oddeutu 1095 gan Rhigyfarch, yw ein prif ffynhonnell gwybodaeth ar gyfer Dewi Sant (a fu farw tua 589) a’i fam, Non. Clerigwr Normanaidd oedd Rhigyfarch, y bu ei dad yn Esgob Tyddewi am 10 mlynedd.
Darganfuwyd yr erthygl a hen ffotograffau canlynol yn y Llyfrgell Genedlaethol gan Dr David Williams.

Cynllun yr Incorporated Church Building Society o Eglwys Sant Mihangel, Eglwys-fach, adeg ei hadeiladu ym 1832.